01:00
(Bài phát biểu của ông Hà Văn Sỹ hậu duệ đời thứ XVIII họ Hà Nghệ
Tĩnh tại lễ kỷ niệm
660 năm
tướng quân Hà Mại về làm quan tại xứ Nghệ và 606 năm ngày mất của Ngài)
Hôm nay chúng ta có mặt tại
đây để tưởng nhớ về một con người sống cách chúng ta hơn 600 năm, Người đã đi
vào lịch sử dân tộc, lịch sử quê hương như một anh hùng của thời kỳ dựng nước
và giữ nước của dân tộc. Ngài là Thượng tướng quân, Thượng Vị hầu, Trấn thủ
Nghệ An – Đức thỉ tổ họ Hà Nghệ Tĩnh - Hà Mại tự Hà Tông Hiểu.
Đức thỉ tổ họ Hà
Nghệ Tĩnh - Hà Mại, tự Hà Tông
Hiểu, sinh ngày 8 tháng 4 năm Giáp Tuất (1334), triÒu TrÇn HiÕn T«ng, niªn hiÖu Khai Hùu n¨m thø 6 trong một gia đình có vị thế ở Thăng Long. Thuở nhỏ
vốn có tư chất thông minh, nhanh nhẹn lại được gia đình nuôi dạy chu đáo, cho
học hành tử tế, ®îc phô th©n luyÖn
tËp vâ nghÖ, cung kiÕm, nªn Ngài cã mét th©n h×nh cêng tr¸ng, ý chÝ kiên cường và có biệt tài về phong thủy.
N¨m T©n
M·o (1351), triÒu TrÇn Dô T«ng, niªn hiÖu ThiÖu Phong n¨m thø 11, mở khoa
thi quan võ,
Ngµi ®· dù thi vµ tróng vµo hạng ưu, råi ®îc giao huÊn luyÖn vµ chØ huy mét
®éi qu©n cấm vệ, bảo vệ triều đình.
Mïa
Xu©n, th¸ng 3 n¨m BÝnh Th©n (1356), ®¬n vÞ cña Ngµi ®îc giao tr¸ch nhiÖm hé
gi¸ hai vua: Th¸i Thîng Hoµng TrÇn Minh T«ng vµ Hoµng thîng TrÇn Dô T«ng ®i
tuÇn biªn giíi phÝa Nam, ®Õn NghÖ An (thuộc
Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay)
cã tró l¹i vïng Hµ Hoa ®Ó kh¶o s¸t t×nh h×nh, bè trÝ phßng tuyÕn chống qu©n
Chiªm Thµnh thêng ®Õn cíp phḠ(Hà Hoa
vùng đất thuộc huyện Kỳ Anh, Cẩm Xuyên, Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh ngày nay. Thời
đó lị sở Ngệ An ở Dinh Cầu có địa danh
gọi là làng Lạc Dung (nay thuộc đất thị trấn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh). Trong thêi gian nµy Ngµi ®· gÆp vµ bén duyªn
víi Lê Thị Quý Yên con g¸i thứ ba cña cô Lª Qóy Thä là quan X·
trëng vïng nµy vµ ®îc cô cho phÐp kÕt duyªn cïng ¸i n÷, vµ do quª Ngµi ë xa,
nªn ®îc cô Thä cho lËp dùng c¬ nghiÖp t¹i đây; Ngµi còng ®· coi ®©y lµ quª h¬ng của m×nh vµ
lo thu xÕp ổn định gia ®×nh. Từ đó họ Hà Nghệ Tĩnh coi địa danh làng Lạc Dung là đất phát tích cùa
họ mình.
Từ năm 1356
Ngài là quan trấn ải vùng biên giới phía nam nước Đại Việt. Trong thời gian này
vùng biên giới Đại Việt không an toàn vì giặc Chiêm Thành quấy phá liên miêm
nên Ngài đã chuyển gia đình về ở làng Hào Mai, xã Cẩn Tiết, huyện Thạch Hà
(vùng cách xa biên giới) và gia đình Ngài sinh sống tại đây. Năm 1366 vợ chồng
Ngài có con trai đặt tên Hà Dư, khi lớn lên gọi là Hà Tông Chính
Chính
sử Việt Nam ghi nhận rằng từ khi Chế Bồng Nga làm vua nước Chiêm Thành (1360),
lấy lý do đòi lại đất do vua Chiêm là Chế Mân dâng hai châu Ô, Lý cho Đại Việt
khi cưới Công chúa Huyền Trân (1306).
Trong những năm 1361 đến 1391 xung đột giữa Đại Việt và Chiêm Thành xẩy
ra 14 lần. Đặc biệt có 5 lần là các năm 1361, 1362, 1365, 1366, 1368 quân Chiêm
Thành đánh vào vùng châu Hóa và vùng ven biển Nghệ An là địa bàn tướng quân Hà
Mại quản lĩnh. Trong 5 lần này có 3 lần vào các năm 1361, 1362, 1366 chúng bị
quân dân Đại Việt đánh tan, còn 2 lần là các năm 1365, 1368 bị quân dân Đại
Việt đánh cho thiệt hại nặng buộc chúng phải rụt chạy về nước.
Lịch sử còn ghi nhận 4 lần quân Chiêm
Thành vượt biển đánh chiếm Thăng Long gây cho Đại Việt nhiều thiệt hại hết sức
nặng nề không thể bù đắp được (đốt phá hết cung điện, đồ thư, cướp lấy
con gái, ngọc lụa... - Đại Việt sử ký
toàn thư, trang 179, tập II)
Th¸ng 12 n¨m BÝnh Th©n (1376), vua TrÇn
DuÖ T«ng, niªn hiÖu Long Kh¸nh n¨m thø 4, nhµ vua trực tiếp làm tướng thống lĩnh 12 vạn quân ®i ®¸nh Chiªm Thµnh. TrËn nµy nhµ vua chñ quan, kh«ng
chÞu nghe lêi can ng¨n cña c¸c tíng lÜnh nªn ®· bÞ thÊt b¹i nÆng nÒ. Vua, mét
sè tíng lÜnh và ngót chục vạn
quân bÞ chÕt trËn. Thời gian này đơn vÞ cña
tướng
quân Hà Mại vẫn ®îc giao ë l¹i
x©y dùng phßng tuyÕn bảo vệ vïng ®Êt tËn cïng cña nước Đại Việt ®Ó
phßng gi÷, ®¸nh diÖt bän giÆc cíp Chiªm Thµnh thêng ®a qu©n
sang cướp phá và
chiếm đất vùng này. Đặc biệt sau trËn
chiÕn thÊt b¹i cña vua Trần Duệ Tông (cuối
năm 1376 đầu 1377), bän giÆc
Chiªm Thµnh l¹i cµng hung hăng và tàn bạo hơn, Ngµi
®· bao phen ®¸nh tan, bÎ gãy các cuéc tÊn c«ng cña giÆc, gi÷ v÷ng an ninh
cho quª h¬ng ®Êt níc, yªn lµnh cho d©n. Với thành tích to lớn đó Ngài đã ®îc triÒu ®×nh nhà Trần ban phong mĩ hiệu Phụ Quốc, tước Thượng VÞ hÇu vµ th¨ng hàm Thượng tướng quân, bổ nhiệm giữ chức Trấn thủ Nghệ An, n¬i ®îc coi lµ ®Çu sãng ngän gió của nước Đại Việt thuở ấy.
Để có hậu
phương an toàn trong thời kỳ đánh nhau liên miên với Chiêm Thành vào những năm
1376, 1377, 1378 và phòng khi có sự biến Ngài đã lập mật thất tại vùng phía nam
núi Hồng Lĩnh, đưa vợ con và gia thuộc về sống ở đó (địa bàn phía nam chân núi
Hồng Lĩnh trong đó khu vực đập Cù Lây và xóm Cứu Quốc, thuộc địa phận xã Thuần
Thiện ngày nay là trung tâm).
Lịch sử Việt Nam cũng ghi nhận rằng những năm
cuối của triều Trần là thời kỳ suy vi. Trong triều nổi lên việc tranh giành
quyền bính đã nhanh chóng đẩy nhà Trần đến hồi kết. Dẫn tới một trọng thần đã
giết vua cíp ng«i, đồng thời truy lïng chÐm
giÕt tµn s¸t c¸c trung thÇn triÒu TrÇn liªn tôc trong mÊy n¨m liÒn, t×nh h×nh
c¨ng th¼ng kh¾p chèn thÞ thµnh còng nh th«n quª, đến nỗi ra ®êng ngêi th©n gÆp nhau còng ph¶i
che nãn, bÞt miÖng kh«ng d¸m hỏi chào.
Trước thực trạng đó và tuổi đã cao Ngài xin
trí sĩ (nghỉ hưu vào khoảng năm 1396 - 1398) về ở mật thất cùng gia đình nơi đã
chuẩn bị từ vài chục năm trước.
Lịch sử đã diễn ra như sự dự đoán của tướng
quân Hà Mại. Cuối năm 1406 đầu năm 1407 khi giặc Minh xâm lược nước ta, Ngài
lấy chỗ ẩn cư (núi Hồng Lĩnh) lập căn cứ kháng chiến chống quân Minh xâm lược.
Năm 1408 được một số tướng lĩnh trung thành
với nhà Trần trong đó tiêu biểu là Đặng Tất, Nguyễn Cảnh Chân, Hà Tông Chính
phò giúp tái thành lập triều Trần bằng việc đưa Trần Ngỗi tức Giản Định đế lên
ngôi (lịch sử gọi là nhà Hậu Trần)
Mùa đông năm Mậu Tý (1408), ngày 14 tháng 2
dưới sự lãnh đạo của vua Trần (Trần Ngỗi), Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân tổng
chỉ huy quân dân nhà Trần tổ chức trận đánh nổi tiếng tại Bô Cô. Đại tướng Hà
Tông Chính cùng tướng Hà Sản (con trai thứ 2
của Đại tướng Hà Tông Chính) tham gia trận
đánh này. (Bô Cô vùng đất thuộc huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định ngày nay). Trận này
quân ta đại thắng, theo sử cũ ghi, quân, dân Đại Việt đã tiêu diệt hơn 10 vạn
quân Minh, nhưng sau đó không lâu do sự gièm pha của gian thần (Nguyễn Quỹ và
Trần Mộng Trang) nên vua Trần đã ra lệnh giết hại Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân
hai quan đầu triều lúc đó và là hai người chỉ huy cao nhất trận đánh Bô Cô.
Trước thế sự đó Đại tướng Hà Tông Chính và
tướng Hà Sản trở về vùng Thiên Quan một thời gian, sau đó về Nghệ An cùng cha
là Thượng tướng, Thượng Vị hầu Hà Mại cũng cố căn cứ kháng chiến Hồng Lĩnh, đồng thời ra sức tập hợp lực lượng
tổ chức động viên quân, dân trong vùng đoàn kết chống lại giặc Minh xâm
lược.
Năm 1410, trong lúc cuộc kháng chiến của
quân và dân Đại Việt đang ở giai đoạn cam go quyết liệt thì vào mùa thu Ngài
lâm bệnh và do tuổi cao sức yếu, ngày 20 tháng 8 năm Canh Dần (1410) Ngài mất
tại căn cứ Hồng Lĩnh, hưởng thọ 77 tuổi. Mộ phần của Ngài được t¸ng
t¹i vïng nói Phîng Hoµng (Hồng Lĩnh)
Lµ
mét Vâ quan suèt ®êi g¾n bã vµ tuyÖt ®èi trung thµnh víi triÒu ®¹i nhµ TrÇn, ®·
cã nhiÒu c«ng lao ®ãng gãp x©y dùng vµ b¶o vÖ đất nước, Ngài ®îc
TriÒu ®×nh xÕp vµo hµng Khai quèc c«ng thÇn ®êi ®êi ®îc tËp Êm.
Các
triều đại trước đây phong sắc cho Ngài: Đoan túc dực bảo trung hưng quang ý
trung đẳng tôn thần và gia tặng Đồng Giang linh ứng thần.
Sau khi
Tướng quân Hà Mại mất, Đại tướng Hà Tông Chính và con trai thứ là tướng Hà Sản
tiếp tục chống giặc Minh. Mùa hè năm 1413 trong một trận đánh không cân sức
tướng quân Hà Tông Chính bị trọng thương khi về đến làng Hào Mai, xã Cẩn Tiết
thì mất (địa danh đã một thời gia đình tướng quân Hà Mại từng sống và coi là
quê). Thời kỳ này con trai trưởng của Đại tướng Hà Tông Chính là Hà Nho (anh
tướng Hà Sản) cùng gia đình về ở ẩn tại vùng đồng lầy phía tả ngạn sông Nghèn,
nay thuộc xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, đồng thời nơi đây là quê
hương họ Hà dòng Tướng quân Hà Mại cho tới ngày nay.
Lại nói về
tướng quân Hà Mại. Năm 1484 Tiến sĩ Hà Công Trình (con trai Hà Nho - cháu bốn
đời Hà Mại) khi đang là quan Thượng thư ở triều (triều nhà Lê – Lê Thánh Tông)
đã giao cho con trai trưởng là Hà Hoàng hiệu sinh phủ nhà và con thứ Hà Ngao
đang
là Tri phủ phủ Diễn Châu cùng họ
hàng cát táng phần mộ tướng quân Hà Mại. Theo lời dặn từ trước: “mai táng xong
dựng chùa trên phần mộ”, mục đích là để dấu mộ khỏi bị bọn ngoại bang và kẻ thù
phá hoại. Chùa được đặt tên là chuà An Lạc (do giọi chệch nên ngày nay gọi là
chua Yên Lược).
Năm 2010 được sự hỗ trợ của các nhà khoa học
thuộc Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt nam, sự giúp đỡ của các cấp
ủy Đảng, chính quyền và nhân dân địa phương và sự cố gắng của con cháu họ Hà
nên đã tìm được phần mộ của đức tổ Hà Mại dưới nền chùa Yên Lược (chùa đã bị đổ
nát từ lâu chỉ còn dấu tích).
Ngày 23 tháng
9 năm 2010 Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ra quyết định số 2777/QĐ-UBND, công
nhận và cấp bằng Di tích lịch sử - Văn hóa khu lăng mộ tướng quân Hà Mại tại
xóm Cứu Quốc, xã Tuần Thiện, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
Xin
cung cấp thêm thông tin để các nhà nghiên cứu và con cháu họ Hà Nghệ Tĩnh quan
tâm là năm 2015 khi đào đất xây móng tường bảo vệ khu di tích mộ tướng quân Hà
Mại, tổ thợ đẫ phát hiện được hai móng nhà nằm sâu dưới đất khoảng 0,5 mét (một
móng nhà được ghép bằng đá suối nguyên khối, một móng gép bằng đá chẻ). Mươi năm
nay khi chưa quy hoạch khu di tích dân địa
phương đã tranh thủ trồng cây, khi đào hố trồng cây dân đã phát hiện nhiều hiện
vật gốm sứ (chum, chóe, bình, bát, đĩa). Theo cán bộ Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh xác
nhận là các đồ vật trên có niên đại thời nhà Trần, có thứ thuộc thời Lê sơ...
77 năm ở cõi dương trần, trong đó có 58 năm
tướng quân Hà Mại đã chiến đấu, đấu tranh cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ nhà
nước Đại Việt cuối thời đại nhà Trần. Ngài đã để lại cho hậu thế tấm gương sáng
ngời về lòng trung quân, ái quốc. Để lại cả một dòng họ Hà Nghệ Tĩnh lớn mạnh
không ngừng, trường tồn cùng lịch sử hào hùng, vẻ vang của dân tộc Việt Nam.
Trong đó có các thế hệ hậu duệ của Ngài là những con dân họ Hà dù ở thời đại
nào cũng hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân góp phần xây đắp
nên truyền thống họ Hà Nghệ Tĩnh – họ Hà Việt Nam: TRUNG, HIẾU, TRÍ, DŨNG,
LIÊM. Tiêu biểu: Thời trung đại có Hoàng bảng Đại tướng quân Hà Tông Chính;
Hoàng giáp Thượng thư bộ Binh, bộ Hình, bộ Công, Tế tửu Quốc tử giám, Nhập thị
Kinh diên Hà Công Trình; Tiến sĩ Thượng thư bộ Công, Bồi tụng Hình bộ Tả thị
Lang, phủ Doãn Phụng Thiên, tước Hoan Lĩnh tử Hà Tông Mục;
Bảng
nhãn, Tế tướng, Kiểu quận công Hà Tông Huân; Hương cống Hà Huy Quang; Tiến sĩ
Thượng thư, Kiện tiệp tài tử, nhà thơ Hà Tông Quyền; Thượng thư, Đại học sĩ Hà
Duy Phiên; Phó bảng Hà Văn Đại và nhiều vị tiêu biểu khác khác.
Thời cận đại có Xuân thứ Hà
Văn Mỹ tuộc tướng Phan Đình Phùng thời Cần vương.
Thời Đảng CSVN lãnh đạo có TBT Đảng CSVN Hà Huy Tập; Bí thư Tỉnh ủy Hà
Tĩnh Hà Quang Tập, Hà Uyên, các UVTW Đảng Hà Huy Giáp; Hà Xuân Trường; Hà Học
Trạc. Có nhiều nhà khoa học nổi tiếng như GS,NGND Hà Văn Tấn; GS,TS,TTND Hà Văn
Mạo; GS,TSKH, NGND Hà Huy Khôi; GS,TS Hà Học Ngô; PGS Hà Học Hợi; GS,VS Hà Huy
Khoái; PGS,TSKH Hà Huy Vui; GS,TS Hà Văn Hùng; GS,TS Hà Văn Quyết; PGS,TS Hà
Thị Mỹ Hương; PGS,TS Hà Minh Hùng; PGS,TS Hà Thị Anh Đào; PGS,TS Hà Mai Hiên và
nhiều người họ Hà là nhà khoa học.
Hôm nay chúng ta có mặt tại đây để kính cẩn đâng nén hương thơm nhân 606
năm ngày mất, 660 năm tướng quân Hà Mại về làm quan ở miền xứ Nghệ. Chúng ta
bùi ngùi xúc động tưởng nhớ công ơn của Người đối với đất nước; Đặc biệt công
ơn trời biển của Người đối với dòng họ Hà Nghệ Tĩnh.
Để xứng đáng với Người, những con dân họ
Hà là hậu duệ của Ngài hãy khắc sâu trong tâm trí mình lời giáo huấn của một
hậu duệ tiêu biểu xuất sắc của Ngài là Tiến sĩ Thượng thư Hà Tông Mục: “việc
trung cần đối với nước, việc hiếu thuận đối với nhà, ăn ở hòa mục với dân
làng...”. Muốn vậy mỗi chúng ta cần ra sức học tập tu dưỡng, rèn luyện về mọi
mặt theo gương sáng các tiền nhân và các con dân là người họ Hà tiêu biểu để
thực hiện tốt nhất bổn phận là công dân của nước CHXHCN Việt Nam; làm tròn bổn
phận con cháu trong họ, làm cho họ Hà và quê hương đất nước phát triển thịnh
vượng và tốt đẹp hơn nữa.
Đó là lời hứa thiêng liêng và thiết thực
nhất của chúng ta đối với Đức thỉ tổ Hà Mại và các liệt tổ anh linh của họ Hà
nhân ngày lễ trọng này./.
